انتشار: دی 05، 1401
بروزرسانی:
17 آذر 1404
صدتومانی ها، کوچه ای که ثروتمندان از آن کوچ کرده اند
بی شک چنین افرادی معنی فقر را نمی فهمیدند؛ همانطور که جعفر شهری در کتاب «شکر تلخ» توضیح داده که با وجود قحطی در تهران، اهالی کوچه حاجی ها با دیدن گرسنگی مردم که در خوردن سگ ها و گربه ها هم ابایی نداشتند، تعجب می کردند.
عصرها که حجره داران بازار به خانه هایشان در کوچه صدتومانی برمی گشتند، مهترها اسب و قاطر را زین می کردند. صاحبنام های بازار سوار بر اسب و قاطر در بازار گشت می زدند و پی طلب هایشان از مغازه داران و خرده فروش ها می رفتند. این قصه هر روزه ای بود که در کوچه صدتومانی، کمی بالاتر از میدان محمدیه و درست همجوار بازار تهران تکرار می شد؛ کوچه ای باریک و بلند که درست روبه روی بازار دروازه نو قرار دارد و از زمان شکل گیری اش در دوره قاجار به کوچه صدتومانی شهرت داشت.
«حمیدرضا حسین خانی» هم به نقل از پدربزرگش می گوید: «ابتدای کوچه طاق کوچکی وجود داشت و سراسر کوچه و حیاط خانه ها پر از درخت های اقاقیا، سیب و خرمالو بود. بیشتر اهالی این کوچه، تاجرهای بازار بودند که با پای پیاده یا سوار بر الاغ و اسب به بازار می رفتند و حساب های خود را از مغازه دارها می گرفتند.» «رحمت عمولی» یکی از ساکنان قدیمی محله می گوید: «در این کوچه خانه های یک طبقه و اعیانی وجود داشت که آجری بودند و حیاط بزرگی داشتند. دورتادور حیاط، اتاق هایی وجود داشت که با در به همدیگر راه داشتند. زیرزمین خانه ها هم همین طور بود و به همدیگر متصل بودند.»
ناصرالدین شاه که ارگ سلطانی خود را بازسازی کرد، دستور داد در بناهای اطراف آن هم افراد متمول ساکن شوند چون معتقد بود نباید تفاوت فاحشی بین ارگ و ساختمان های اطرافش وجود داشته باشد. بیشتر بخوانید: «محمد افقی» قدیمی ترین ساکن این کوچه می گوید: «دلیل نامگذاری این کوچه به صدتومانی این است که در زمان قدیم سرمایه داران بازار در آن سکونت داشتند و می گفتند سرمایه هرکدام صد تومان است که در دوره قاجار رقم چشمگیری بود. خانه ها خیلی بزرگ بودند و هر خانه اصطبل و خدم و حشم داشت.» از باغ های بزرگ خرمالو و سیب این عمارت ها، تک درخت هایی در حیاط آپارتمان های نوساز باقی مانده است که از دیوارهای بلند و از پشت نرده های فلزی به کوچه سرک کشیده اند. تنها خانه قدیمی مربوط به دوره قاجار هم چند ماه پیش در این کوچه تخریب شده تا ملکی چند طبقه در آن ساخته شود.
دستور ناصرالدین شاه سبب شکل گیری کوچه هایی مثل «حاجی ها» و «صد تومانی ها» در تهران شد که اشراف و رجال، همچنین تاجران و بازرگان های صاحب نام در آنها اقدام به خانه سازی کردند.
کوچه صدتومانی ها، کمی بالاتر از میدان محمدیه، درست همجوار با بازار تهران قرار دارد. کوچه ای باریک و بلند، همجوار با بازار دروازه نو که حالا تغییر چهره داده و دیگر خبری از سکونت تاجران سرمایه دار در آن نیست. کوچه صدتومانی ها، کمی بالاتر از میدان محمدیه، درست همجوار با بازار تهران قرار دارد. کوچه ای باریک و بلند، همجوار با بازار دروازه نو که حالا تغییر چهره داده و دیگر خبری از سکونت تاجران سرمایه دار در آن نیست. خانه های ویلایی به آپارتمان تبدیل شده اند و در بیشتر خانه ها کالا و موادغذایی مغازه دارها نگه داری می شود. ۴۶۲۲۰
گفته می شود آخرین خانه قدیمی این کوچه پاییز سال۱۳۹۶ تخریب شد تا در آن چند ملک ساخته شود. این خانه ها معماری خاصی داشتند و دارای کاشیکاری های بی نظیر، آینه کاری های هنرمندانه و نقاشی های خارق العاده بودند.
او ادامه می دهد: «بین مردم ضرب المثل شده بود که هر کسی پول زیادی داشت و در خانه های اشرافی زندگی می کرد، می گفتند فلانی اهل کوچه صدتومانی است.»
کوچه «صدتومانی ها» یا کوچه «تخت پل» که سال هاست به «شهید محمد بختیاری» تغییرنام داده، از دیگر معابری بود که پولدارها در آن زندگی می کردند. درباره علت نامگذاری این کوچه ۳روایت وجود دارد؛ نخست اینکه این کوچه در زمان قاجار محل زندگی تاجران بازار بوده که سرمایه هر کدام از آنها صد تومان بود که آن زمان سرمایه زیادی به حساب می آمد. روایت دوم این است که خانه های این کوچه چنان اشرافی و پرزرق و برق ساخته شده بود که ارزش هر کدام به صد تومان می رسید. نظر سوم که مرحوم «جعفر شهری» در کتاب «طهران قدیم» هم به آن اشاره کرده، سکونت یک تاجر در این کوچه بوده که سرمایه اش در زمان قاجار صد تومان بوده است. البته بعدها تاجران دیگری در این کوچه ساکن شدند و اینجا به سکونتگاه ثروتمندان تبدیل شد.
در کوچه «حاجی ها» که یکی از کوچه های معروف محله عودلاجان بود، افراد پولدار ساکن شدند. همه آنها حاجی نبودند، اما تاجر و رجالی بودند که به دلیل تمکن مالی بالا می توانستند به سفر حج بروند. در قدیم نیز رفتن به مکه کار سختی بود و هزینه زیادی داشت؛ سفری که ۲- ۳سال طول می کشید و فقط پولدارها می توانستند با اسب و شتر به این سفر بروند.
قدیمی های محله مولوی هنوز هم درختان اقاقیا را به خاطر دارند که سرتاسر کوچه را پر کرده بود و خانه هایی با متراژ هزار و ۵۰۰ تا ۲هزار مترمربع و حیاط های مرکزی و اتاق های پنج دری را. همجواری با بازار چند سالی است که آپارتمان های این کوچه را به انباری برای نگهداری از کالاهای عمده فروشان مواد غذایی تبدیل کرده. مسجد «مقدس» نام قدیمی ترین مسجد کوچه است که جز یک مأذنه قدیمی، بقیه اجزای معماری ۱۵۰ ساله آن از بین رفته است و تنها سردر یک عمارت قاجاری درست در انتهای کوچه به چشم می خورد. به گفته او، خانه های این کوچه بین ۸۰۰ تا ۲۵۰۰ متر مربع مساحت داشتند و در هر خانه، اصطبل کوچکی برای نگه داری اسب و قاطر ساکنان خانه وجود داشت.
سکونت کالا به جای انسان در خانه ها
درباره نامگذاری این کوچه به «تخت پل» هم گفته می شود پلی در ابتدای این کوچه روی جوی بزرگ آن که در خیابان خیام روان بود، قرار داده شد و مدت کوتاهی به این اسم معروف شد.
«نصرالله حدادی» تهران شناس درباره محله عودلاجان، به عنوان محله پولدارهای تهران می گوید: «برای استنباط اینکه در چه محله ای پولدارها زندگی می کردند، فقط کافی است کوچه های صد تومنی ها و حاجی ها و گذر پامنار و حتی خانه افرادی که جزو پولدارهای تهران بودند را روی نقشه تهران قدیم پیدا کنیم. آن وقت متوجه خواهیم شد که همه این کوچه ها و بخشی از گذرها که به بازار ختم می شدند، در محله عودلاجان قرار گرفته بودند. عودلاجان در دوره قاجار جزء مناطق اعیان نشین پایتخت به شمار می رفت. مجموعه کاخ گلستان، گذر پامنار، کوچه صد تومنی ها، کوچه حاجی ها و... در محله عودلاجان واقع شده و افرادی مثل قوام الدوله، نصرالدوله، مدرس، مؤتمن الاطباء، امین نظام، عزت الدوله، ملک الشعرا و نام های آشنای دیگری از عصر قاجار بودند که با این محله پیوند خورده اند.»
عودلاجان؛ محله پولدارها
