ویلیامز، در مقاله «ابزارهای ارتباطی به مثابه ابزارهای تولید» (۱۹۸۰)، صنایع فرهنگی را بخش لاینفک حفظ اقتصاد بازار و در واقع هسته اصلی آن معرفی میکند و عقیده دارد که باید به نقش متقابل اقتصاد و فرهنگ توجه داشت تا مرزهای فرهنگی به گونهای وسیعتر و بزرگتر تحلیل شوند. در اقتصاد سیاسی پسوند سیاست وجه ملازم و بلكه اصلی مطالعه است. طبیعی و توسعه سیاسی 48 كماهمیت انگاشته شده و بخشی از این غفلت عامدانه به نبود یك یا چند منبع موثق و جامع بازمیگردد. هدف مترجمان كتاب حاضر در چند محور قابل اشاره است. روش اتخاذشده از سوی نویسندگان باعث شده تا سومین ویژگی مهم این كتاب یعنی توجه به مسائل جدی و مهم اقتصاد سیاسی رخ بنمایاند. او به گونهای فزاینده، به چگونگی تداخل متقابل مؤلفه فرهنگی و محیط سیاسی- اقتصادی توجه دارد. البته نقش و جایگاه نظام بینالملل در لابهلای هر یك از این سه مؤلفه موردبحث قرار گرفته است.
به نظر شیلر، راه حلهای فناورانه که فاقد حسابرسی اجتماعی است، برای میلیونها انسان مخارج دهشتناکی در برخواهد داشت. به نظر او، به ویژه درجوامعی که بازار صنعتی پیشرفته وجود دارد، مؤلفه فرهنگی- اطلاعاتی، مؤلفه حاکم است، اما به شدت تحت تأثیر عوامل سیاسی- اقتصادی قرار دارد. سركار خانم سحر پیرانخو دانشآموخته مبرز مطالعات منطقهای خاورمیانه در دانشگاه شیراز با تحمل مشقّت فراوان زحمت ترجمه بخشهای مهمی از این كتاب را عهدهدار شدند و درحالیكه برخی از همكاران مترجم دیگر به دلایل مختلف نتوانستند اینجانب را یاری كنند ایشان صبورانه مصائب ترجمه قسمتهای دیگر را متحمل شدند و از این حیث شایسته سپاسی ویژه هستند. میزان سرمایهگذاری شرکتهای تجاری پخش رادیو تلویزیونی با توجه به پیشبینی حجم مخاطبین تفاوت میکند. به نظر هالوران، همه اینها مستلزم توجه به رابطه موجود میان سیاستهای ارتباطی و سیاستهای تحقیقاتی است. درسهای اقتصاد سیاسی بینالملل و یا اقتصاد سیاسی مناطق مختلف در میان سایر درسهای تخصصی رشته مطالعات منطقهای هنوز مهجور هستند زیرا فضای نگاه سنتی به امنیت همچنان چنبره خود را بر تفكر جامعه علمی ما حفظ كرده و از دیگر سو تصور بر آن است كه اقتصاد سیاسی بینالملل همان اقتصاد است و ازاینرو یا این دروس باید از سوی دانشكدههای اقتصاد تدریس شوند و یا اینكه دانشجویان با شنیدن و یا دیدن نام اقتصاد (بدون توجه به وجه سیاسی و بینالمللی آن) شاخصهای كمی و ریاضیاتی را در ذهن خود تداعی میكنند.
این انتشار ثروت بیشتر به سمت هستههای مرکزی جدید و مراکز رشدی است که شرایط مناسبتری دارند. در چارچوب سرمایهداری روابط اجتماعی دقیقا تحت سلطه روابط تبادلی (خرید و فروش در بازار) قرار دارند و شکل میگیرند. از یک سو این فنآوریها، نیروی درونی سرمایهداری را برای جاریکردن سرمایه به درون خود تحریک میکرد و از طرف دیگر دولتها برای حل گسیختگیهای اجتماعی بعد از جنگ، که در حد تبدیل به بحران بودند، مترصد استفاده از این فنآوری بودند. در این کتاب او زیربنای اطلاعاتی شرکتهای چندملیتی، بینالمللی شدن سرمایه و صدور مصرف، مداخله مستقیم در وسایل ارتباطی محلی از طریق شرکتهای چندملیتی، فن آوری رایانهای و سیستمهای اطلاعاتی و نقش آن در وابستگی کشورها را بررسی کرده است. وی همگرایی نظام سرمایهداری جدید و امپریالیسم جدید و امپریالیسم اطلاعاتی را نتیجه فنآوریهای جدید اطلاعاتی و ارتباطی میداند که تقسیم کار جدید جهانی و تمرکززدایی سرمایه را در سراسر جهان امکانپذیر ساختهاند. وی تفاوت دوره معاصر را با دورههای قبلی در این میداند که به جای مرزهای جغرافیایی و زمینی، مرزبندی جدیدی براساس اطلاعات صورت گرفته که جهانیگری و ملیگری را رودرروی هم قرار داده است. اول اینكه مطالعات این كتاب نشان میدهد كه اقتصاد سیاسی چه به لحاظ هستیهای مورد مطالعه و چه از حیث روش مطالعه فاصله بسیاری با آن چیزی دارد كه در دانشكدههای اقتصاد میگذرد.
مارکسیستهای سنتی بر این باورند که این عوامل خارجی با شکستن ساختارهای اجتماعی محافظهکار، توسعه اقتصادی را قدرت میبخشند. او با اشاره به گسترش نفوذ قدرت و اندیشه شرکتها، عقیده دارد که در چنین شرایطی، محاسبه توان تجاری عملاً معیاری برای ارزیابی نیات و دستاوردهای افراد شده است. در این خصوص رابرت گیلپین چنین مینویسد: قرنهاست که بحث درباره ماهیت و نتایج برخورد دو منطق متضاد بازار و دولت ادامه دارد و نظرات متفاوتی در مورد کنش و واکنش اقتصاد و سیاست مطرح است. اقتصاددانان ملیگرا، بر نقش قدرت در توسعه بازار و ماهیت متضاد روابط اقتصادی بینالمللی تأکید دارند. آنان بر مطالعات کیفی و بررسی فرایندها به جای تحقیقات تجربی و آماری خرد تاکید میورزند و به نقش نهادها، ایدئولوژیها و فرایندها در تحولات تاریخی اقتصادی و سیاسی توجه دارند. این شیفتگی غفلت، ناشی از القائات دیدگاههایی است که به «جبر فنآوری» باور دارند و آیندهای خوشبینانه و تخیلی از جهان – به واسطه فنآوریهای نوین – به تصویر میکشند. شیفتگی نابخردانه در استفاده از فنآوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی و چشم بستن به روی منافع و مصالح بلندمدت ملی و غفلت از سیاستگذاری روشنبینانه ارتباطی پیامدهایی سنگین دارد.
عملكرد اقتصادها و پیامدهای اجتماعی آن، جایگاه و نقش جامعه مدنی، انواع رژیمهای سیاسی، توجه به توسعه و نقش دولت در آن، نظامیگری و همگرایی منطقهای محورهای مهم در این كتاب هستند. خاورمیانه اگرچه در كلیت آن منطقهای با ویژگیهای مشترك فرهنگی و تمدنی است اما بهاندازه تمام كشورهای موجود در آن دارای تنوع و شاخصهای زمینهمند تاریخی است. زیرا فضای مالی و فضای ارتباطات، هریک به روش خود بالاتر از پایگاه تولیدی، با معاملات کاذب گسترده، بهطور روزافزون شرایط بیثبات و متغیر را دامن میزنند. در این مورد فیجس تأکید میکند که نباید نیروها و عوامل موجود در سطح ملی یا محلی را نادیده گرفت. اما شبکههایی مانند سی.بی.اس CBS و ان.بی.سی NBC باتوجه به ثروت و قدرتی که دارند، هرآنچه را مناسب تشخیص دهند، از ایستگاههای تلویزیونی میگیرند و یا از خارج میخرند و در سطح کشور پخش میکنند. اگرچه دولتها در تأمین مقوله پشتیبانی نقش دارند، اما این شرکتهای فراملی هستند که اصلیترین عنصر بخش فناوری اطلاعات را تشکیل میدهند و به عنوان بازیگران اصلی، انتقال قدرت از دولت ملی به موجودیت فراملی را استمرار و شتاب میبخشند.
سركار خانم دكتر بهاره سازمند، دانشیار مطالعات منطقهای دانشگاه تهران نیز بهمانند همیشه در ترغیب و تسهیل فرایند كار نقشی بیبدیل داشتهاند. مخاطبان سرکش و دمدمی هستند، وقت آنها محدود است و بدین ترتیب بازار نمیتواند برای همیشه گسترش یابد. البته برای تولید سرمایهداری، این مهم است که «نوآوری» ارزان تمام شود. شرکتهای خصوصی در جستوجوی نیروی کار ارزان یا دسترسی به بازارهای جدید و یا تسهیل عملکرد در جوامع ضعیف و ضربهپذیر، به موجودیتهایی فراملی تبدیل میشوند که در چندین کشور صاحب تسهیلات هستند. یکی از نتایج اقتصاد بازاری برای سیاست ملی و بینالمللی – که اثرات اختلالآوری نیز بر جامعه میگذارد – این است که با وارد شدن نیروهای بازار و ساز و کار قیمت به یک جامعه، روابط و نهادهای اجتماعی سنتی ضعیف شده یا از بین میروند. امروزه سرمایهداری برای حل تضادهای خود در ارتباط با بازار، به دولت رو میکند. او مینویسد: برای درک ساختار فرهنگ و همچنین تولید، مصرف و بازار تولید آن و نیز برای درک نقش وسایل ارتباط جمعی در این فرایند، باید برخی از مسایل محوری اقتصاد سیاسی را مورد توجه قرار دهیم. این سه مقوله عبارتنداز مالکیت (کاربران شبکهها باید ابزار ورود خود را به شبکهها داشته باشند و ترجیحاً سهمی از شبکه را)، جریان اطلاعات (ابزارهای ارتباطی بدون توجه به محتوای آنها باید بتوانند از مرزهای بینالمللی عبور کنند.
15 آموزشی مناسب و روزآمد ازجمله این مشكلات در یك دهه اخیر بوده است. متأسفانه عدم تأكید بر آموزش مناسب زبانهای خارجی در یك دهه اخیر باعث شده تا حتی در مقاطع تحصیلات تكمیلی دانشجویان ناتوان از مطالعه و دسترسی به منابع به روز و مورد نیاز باشند. مجموعه این ویژگیها در كنار یكدیگر باعث شده تا حجم كتاب و تعداد فصلهای آن زیاد شود. بنابراین چهره قدرتمند و خلاق، شخصی است که به درستی حجم مخاطبین را حدس زند، و این مخاطبین را در عرض یک مجموعه وسیع از آثار فرهنگی حفظ کند. در سطح ملی و بینالمللی، یک نظام بازاری تمایل به تقسیم کار بین تولیدکنندگان دارد. بین مفهوم خدمات دولتی و عمومی پخش در کشور بریتانیا با کشورهای دیگری مثل فرانسه، بلوک شوروی سابق و آمریکا تفاوت وجود دارد. آنان تأکید میکنند که رسانههای گروهی به واسطه نیاز اقتصادی و منافع متقابل به یک رابطه همزیستی با منافع قدرتمند اطلاعات کشیده میشوند. آنان محصول را با مخاطب پیوند میدهند و هزینه ساخت فیلم، کتاب، موسیقی یا برنامه را با قدرت پرداخت مخاطب مورد نظر وفق میدهند. 2011: چگونه آنها را بفهمیم؟ ادامه گسترش یاد شده، مخاطبان را پراکنده و منابع لازم را از دست پخش عمومی تلویزیونی خارج ساخته است.
۲- وقتی که یک صنعت فرهنگی اثری را موفقیتآمیز بیابد، تلاش میکند تا حد امکان به تکثیر آن سایت economymag بپردازد. راندن مصرفکنندگان به سمت خرید ابزارهای مربوط به سیدیها و دوربینهای ویدئویی خانگی نمونهای از این فرایند است و افزایش موارد ادغام شرکتها و خرید شرکت توسط شرکتی بزرگتر در داخل صنعت ارتباطات بخشی است از تلاشهای شرکتهای بزرگ برای کنترل عمودی کل نظامهای تکثیر سختافزار و نرمافزار مورد استفاده در خانه، (که بدین وسیله مطمئن شوند وقتی شما دستگاههای صوتی و تصویری آنها را به کار گرفتید ناچار نرمافزار مناسب دستگاههای مزبور را نیز مورد استفاده قرار میدهید، زیرا نرمافزارهای دیگران با این دستگاه هماهنگ نیست). این مشكل زمانی حاد میشود كه نگرشها و دیدگاهها به برخی از دروس تخصصی حتی در میان استادان دانشگاه نیز قدیمی و چندان متناسب با تحولات جدید و روز دنیا نیست. شیلر عقیده دارد که سیستمها و فرایندهای پیشرفته ارتباطی به طرزی فراگیر درخدمت تجارت و بازاریابی، قانون و نظم و سرگرمیهای ایدئولوژیک قرار گرفتهاند و وسایل ارتباط جمعی زمینه روانی این تحولات را فراهم کردهاند. در این راستا، همراهانی نیز بودهاند كه نقش مهمی را بر عهده داشتهاند. ضمن تشكر از این بزرگواران و آرزوی موفقیت و سلامتی برای آنها، از مسئولان محترم انتشارات مخاطب و نیز جناب دكتر طالبی آرانی و جناب آقای دارابی كه اهتمام در چاپ و انتشار این اثر را متقیل شدند سپاسگزاری میكنم.
۱- پیچیده و تخصصیتر شدن اطلاعات باعث میشود که علیرغم افزایش حجم اطلاعات موجود، بر شمار افراد کمدانش افزوده شود. او معتقد است که ارزیابی افراد از تغییرات محیطیشان به یک بسیج اجتماعی منجر میشود، منتهی در صورتی که به ارزشهای انسانی و معیارهای اجتماعی به عنوان ملاکهای ارزیابی توجه شود. او میگوید: من از منابع متعدد برای تفکر بهره میجویم، اما به اقتصاد سیاسی کلاسیک که به ساختار طبقاتی توجه دارد، نزدیک هستم. به نظر مکتب اقتصاد سیاسی، سیاستگذاری فرهنگی نهادهای فرهنگی، یافتن مخاطب برای آثار هنری است،نه یافتن آثار هنری برای مخاطبان. اما عقیده دارد اطلاعات به شکل کنونی، مردم را از واقعیت آگاه نمیکند زیرا اطلاعات به طرز ویژهای به خدمت جنبه تولیدی اقتصاد درآمده است، در خدمت پیشرفت شرکتها و بخش خصوصی است، اطلاعات به این دلیل به کار گرفته شده تا مخالفتها و انتقادها را به حداقل برساند و راهحلهای جایگزین را انکار کند؛ راهحلهایی را که ممکن است برای این اقتصاد مبتنی بر اطلاعات، سمت و سویی انسانی ایجاد کند. روششناسی او یک نگرش نهادی مشتمل بر تاریخ، فناوری، سیاست و اقتصاد است، یعنی آمیزهای از عرصههای گوناگون تا براساس آنها شرایط کنونی و آینده را تحلیل کند.
شیلر در سال ۱۹۷۶ در کتاب ارتباطات و سلطه فرهنگی، ریشههای استیلای فرهگنی و ارتباطی جهانی آمریکا و همچنین شرایط کنونی این سلطه جهانی و شیوههای گوناگون آنرا مطالعه کرده است. در ترجمه این كتاب كه حدود دو سال به طول كشیده است نهایت سعی بر آن بوده تا ضمن حفظ امانتداری و وفاداری به متن اصلی ترجمهای سلیس و روان ارائه شود. نسخه اصلی كتاب در 14 فصل ساماندهی شده است اما به جهت توجه به مباحث اصلی و نیز جلوگیری از افزایش حجم نسخه ترجمهشده تلاش بر آن بوده تا ضمن برگردان فصلهای مهم بخشهایی را كه همپوشانی زیادی با سایر درسهای تخصصی این رشته دارد (مانند امنیت غذایی و آب، ویژگیهای جمعیتی خاورمیانه، بحث انرژی و جایگاه اسلامگرایی) در جای دیگر مرتبط با آن مورد بحث قرار گیرد. فراتر رفتن از نگرشهای كل گرایانه به مطالعات سیاست جهانی و توجه به ابعاد منطقهای آن نقش به سزایی را در درك عمیقتر و جزئی از این حوزه از دانش ایفا كرده است. تأسیس و راهاندازی رشته مطالعات منطقهای در دانشگاههای ایران در یك دهه اخیر هرچند دیر اما یكی از ضرورتها و اقدامات مثبتی بوده كه روزبهروز بر اهمیت آن افزوده میشود.
اما از آنجا که این تحولات فراملیتی هستند، بهرهوری اقتصادی (اگر حاصل شود) فراتر از اقتصادهای ملی است. در سطح بینالمللی، بین اقتصادهای در حال تحول جهان نوعی تضاد وجود دارد. زیرا این مکتب با روابط تولیدی سر و کار دارد و این روابط (روابط تولیدی)، شرایط هر بده بستانی را بین مردان و زنان جامعه تعیین، یا محدوده آن را مشخص میکند. 54 و نیروی كار ابتنا كرده و این بستر را با روبنای سهگانه اقتصاد، سیاست و اجتماع مورد واكاوی قرار میدهند. فروش بیشتر، قیمتها را کاهش میدهد و سقف نرخ سود را بالاتر میبرد. ترجمه اثر حاضر، این خلأ را تا حد بسیاری از بین میبرد اما باز هم این حوزه نیازمند تلاشهای جدیتر و درعینحال بومی است. در مورد بیشتر محصولات فرهنگی تمایز بین این دو بسیار دشوار است. برای حل این مشكلات تلاشهای عمدهای صورت گرفته و به نظر میرسد اگر جنبههای كیفی آموزش بیشتر موردنظر قرار گیرد این حوزه مطالعاتی در چند سال آینده بتواند نقشی بهمراتب تأثیرگذارتر در روند پیشرفت علمی و همراهی بیشتر با جامعه علمی جهانی ایفا كند. 19 مناسب علمی آثار خود را بیشتر بر كند شدن روند پیشرفت بر جای گذاشته است.