سنگر چین؛ طرح شی جین پینگ برای استقلال اقتصادی / تکنوکرات ها جایگزین بروکرات ها می شوند

وابستگی حل‌نشدنی‌تر به کشورهای دیگر در کشاورزی به وجود می‌آید. امنیت غذایی چین طی سه دهه گذشته به دلیل افزایش جمعیت و تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی از غلات به محصولات پردرآمدتر کاهش یافته است. در سال ۲۰۲۱، تنها ۳۳ درصد از کل تقاضای کشور برای سه روغن اصلی – روغن سویا، روغن بادام زمینی و روغن کلزا – با تولید داخلی تامین شد که نسبت به اوایل دهه ۱۹۹۰ کاهش شدیدی داشته است.

استیو چانگ استاد دانشگاه سواس لندن هشدار می‌دهد که ساخت «سنگر چین» به این معنا نیست که پکن قصد دارد درهای خود را به روی جهان ببندد. به عنوان بزرگترین قدرت تجاری اقتصاد جهانی و یکی از بزرگترین دریافت‌کنندگان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، چنین مسیری برای چین به منزله خودآزاری اقتصادی است.

اظهارات شی در حالی که او در ماه جاری ریاست جلسه کمیسیون مرکزی اصلاحات عمیق را بر عهده داشت – یکی  از نهادهای حزبی که او برای حکومت بر چین استفاده می‌کند – چشم‌انداز روشنی را برای فناوری ترسیم کرد.

آسیب پذیری در برابر این نوع تحریم‌ها به این دلیل است که حدود سه چهارم صورتحساب‌های تجاری چین به دلار است – به این معنی که این کشور به دسترسی به سوییفت متکی است.

چن می‌افزاید: تحریم‌های اقتصادی جامع علیه روسیه پس از تهاجم این کشور به اوکراین، تنها به فوریت چین برای دستیابی به خودکفایی در فناوری، امور مالی، غذا و انرژی افزوده است و خودکفایی به عنوان یک عبارت در نشریات حزب برای آنها اعتبار جمع‌آوری کرده است.

در ماه جاری، شی‌جین پینگ در مورد نیاز فوری به پیشرفت در فناوری‌های داخلی به منظور پیشی گرفتن از غرب و تقویت امنیت ملی سخنرانی کرد. تجربه تین‌جین سایشیانگ نمونه کوچکی از مقیاس جاه‌طلبی‌های رهبر چین است.

یکی از مشاوران دولت چین که نخواست نامش شود می‌گوید که چندین جنبه از طرح «غول‌ کوچک» ناقص بوده است.

تاکید چین بر خوداتکایی مدت‌هاست که مطرح شده است. از حدود سال ۲۰۱۵ به بعد، دولت شی تاکید فزاینده‌ای بر خوداتکایی در زنجیره تامین صنعتی داشت. این امر با راه‌اندازی چهاردهمین «برنامه پنج ساله» چین در سال گذشته و ارائه سیاستی به نام «گردش دوگانه» تشدید شد – که بر نیاز چین به تکیه بر پویایی داخلی تاکید کرد.

بسیاری از تغییراتی که همزمان با آماده شدن چین برای میزبانی از بیستمین کنگره ملی حزب کمونیست در اواسط اکتبر قرار است نمایش داده شود، از مدتی قبل پیش‌بینی شده یا در حال انجام است. اما به نظر می‌رسد که کنگره حزب به احتمال زیاد سرعت چنین تحولی را تایید و تشویق می‌کند.

با این حال، چندین تحلیل‌گر می‌گویند که با وجود چنین پیشرفت و بودجه هنگفتی که چین برای توسعه صنعت تراشه خود اختصاص داده است، اهداف خوداتکایی کامل نیمه‌هادی‌ها به طور کلی بیشتر یک توهم هستند. این صنعت به قدری پیچیده و به هم پیوسته است که هیچ کشوری نمی‌تواند به تنهایی در آن پیشروی کند.

به گفته تحلیل‌گران، این استراتژی چندین بخش دارد و – در صورت موفقیت – چندین سال طول می‌کشد تا محقق شود. در فناوری، هدف تحریک نوآوری داخلی و بومی‌سازی جنبه‌های استراتژیک زنجیره تامین است. در انرژی، هدف تقویت استقرار انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به نفت و گاز دریایی است. در مواد غذایی، مسیر خوداتکایی بیشتر شامل احیای صنعت بذر محلی است و در امور مالی، مقابله با سلاح احتمالی دلار آمریکا، آن چیزی است که ضروری به نظر می‌رسد.

این امر به ویژه از زمان لفاظی‌های جنگ تجاری که توسط ایالات متحده در دوران دونالد ترامپ شکل گرفت و انتشار کاغذ سفید امنیت غذایی در سال ۲۰۱۹ توسط شورای دولتی چین، بیش از پیش مشاهده شده است. امنیت غذایی و امنیت ملی از آن زمان به وضوح توسط رهبران ارشد در هم آمیخته شده و خودکفایی در غذای اصلی به شکلی فزاینده با عباراتی مشابه با دیگر جاه‌طلبی‌های «سنگر چین» توصیف شده است.

ویژگی بارز صندوق‌ها این است که بیشتر توسط دولت‌های استانی و محلی یا شرکت‌های دولتی اداره می‌شوند. اما در اینجا نیز تحلیل‌گران نسبت به اثربخشی طولانی مدت تلاش‌های پکن برای «انتخاب برگزیدگان» تردید دارند.

از آن زمان، موج فزاینده تحریم‌های آمریکا بر شرکت‌های چینی، اختلافات ژئوپولیتیکی ناشی از حمایت چین از روسیه در جنگ اوکراین و افزایش تنش‌ها بر سر تایوان، روندهای پشتوانه «سنگر چین» را تقویت کرده است.

با نرخ خودکفایی انرژی فعلی چین در حدود ۸۰ درصد، حدود ۲۰ درصد عرضه – عمدتا به صورت نفت و گاز وارداتی – این کشور نسبتا در برابر شوک‌های خارجی آسیب پذیر است. چین به ویژه در مورد مسیرهای کشتیرانی از طریق «نقاط انسداد» مانند تنگه مالاکا، جایی که قدرت دریایی ایالات متحده همچنان برتری دارد، نگرانی‌هایی دارد.

این یک انگیزه قابل اعتماد در پشت استقرار انرژی‌های تجدیدپذیر در آینده ایجاد می‌کند که در حال حاضر در سطوح پیشرو جهانی است. تحلیل‌گران می‌گویند که چین در مسیر دستیابی به یک طرح ملی اولیه برای تامین حدود ۳۳ درصد انرژی خود از انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۵ است. اما در عین حال این مساله را اضافه می‌کنند که سال‌ها طول خواهد کشید تا آسیب پذیری این کشور در زمینه واردات نفت و گاز از طریق دریا برطرف شود.

جبهه کلیدی نبرد مواد غذایی

نقطه عطف واقعا کلیدی که نشان می‌دهد تولید مواد غذایی تحت علامت «سنگر چین» قرار می‌گیرد، معرفی اولین نسل از دانه‌های تراریخته در چین است – تغییری که به شدت در برابر آن مقاومت شده اما تحلیل‌گران اکنون آن را اجتناب‌ناپذیر می‌دانند (چین در این مرحله فقط از پنبه تراریخته استفاده می‌کند.) این نگرش از زمان خرید سینگنتا توسط چین از گروه سوییسی آگریتک که سبد تجاری بزرگ آن شامل بذر و توسعه تولیدکنندگان تراریخته داخلی است، تغییر کرده است.

دلار به عنوان یک سلاح

(نمودار خودکفایی انرژی پکن)

این مشاور دولتی همچنین بیان کرد: «بهترین راه برای شناسایی» شرکت‌ها این است که برگزیدگان باید از قانون بقای شایسته پیروی کنند. «هر شرکت فناوری پیشرفته که از طریق رقابت بزرگ می‌شود، باید به عنوان [نامزد غول کوچک»] در نظر گرفته شود و این نمی‌تواند از قبل توسط دولت تعیین شود.

میکال میدان مدیر موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، می‌گوید پکن تمرکز بیشتری بر انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی به عنوان بخشی از راه حل در پیش گرفته است.

در یک نشست ملی که در ماه جاری در استان شرقی جیانگ‌سو برگزار شد، چین از ۸ هزار و ۹۹۷ شرکت به عنوان «غول کوچک» نام برد و آنها را در صف معافیت‌های مالیاتی قرار داد تا بتوانند در رقابت با ایالات متحده و دیگر قدرت‌های غربی به کشور خود کمک کنند.

چنین تغییراتی چالشی آشکار برای بسیاری از شرکت‌های چندملیتی است که برخی از آنها سهم بزرگی از رشد جهانی خود را از بازار چین می‌گیرند.

در مجموع، بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار برای تقویت پیشرفت در نیمه‌هادی‌ها در نظر گرفته شده است. گزارشی که در سال گذشته توسط انجمن صنعت نیمه‌هادی، گروهی از سازندگان تراشه ایالات متحده منتشر شد، نشان داد که ۳۹ میلیارد دلار قبلا توسط صندوق جریان‌های مجتمع ملی چین، عمدتا در پروژه‌های تولیدی جدید سرمایه‌گذاری شده است.

با این حال، برخی از تحلیل‌گران بر این باورند که با وجود همه شعارهای سیاسی، هنوز محدودیت‌های مهمی در حوزه برنامه‌های «سنگر چین» وجود دارد.

در برخورد ژئوپولیتیک و فناوری، آسیب پذیری بزرگ دیگری برای چین وجود دارد – تامین انرژی. در اواخر سال گذشته، شی جین پینگ در بازدید از یک میدان نفتی در شمال چین، سخنرانی شفافی کرد که از آن زمان تاکنون در رسانه‌های رسمی بازتاب یافته است.

تحت رهبری شی – که به نظر می‌رسد مطمئنا یک دوره دیگر در قدرت را ماه آینده به دست خواهد آورد – چین به دنبال تبدیل شدن به یک ابرقدرت فنی تحت رهبری دولتی و خودکفایی است، به این معنا که دیگر چندان به غرب متکی نخواهد بود.

سیاست‌های کلیدی در مورد تولید غلات بر نیاز به بازده بیشتر و همچنین حفاظت بیشتر از زمین‌های قابل کشت، استفاده کارآمدتر از آب و سایر پروژه‌های بزرگ صرفه‌جویی در مصرف آب تمرکز دارد. هدف چین حفظ خودکفایی در غلات اصلی است که در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۹۵ درصد رسید. اما به گفته ترینا چن، تحلیل‌گر گلدمن ساکس، مهمترین سیاست، طرح احیای صنعت بذر است که شی اولین بار در سال ۲۰۲۱ آن را ترویج کرد و خواستار تلاش بیشتر برای دستیابی به خوداتکایی شد.

محاسبات «سنگر چین» را می‌توان در نگرش چین به تسلط دلار نیز مشاهده کرد. برای پکن، یکی از نگران‌کننده‌ترین ویژگی‌های تحریم‌های غرب علیه روسیه، حذف برخی از موسسات مالی این کشور از سیستم پیام‌رسان جهانی سوییفت است که مرکز حل و فصل بین‌المللی به شمار می‌رود.

اگرچه رهبران چین برای سال‌ها بر اهمیت حیاتی امنیت غذایی تاکید کرده‌اند، تحلیل‌گران معتقدند این زبان و لحن در دوران شی‌جین پینگ سخت‌تر شده است.

مقامات چینی از مدت‌ها قبل در مورد چنین سناریوهایی هشدار داده‌اند. جو چنگ‌جون مدیر موسسه مالی بانک خلق چین در ماه می گذشته نوشت: «وقتی آمریکایی‌ها مکررا از تحریم‌ها استفاده و بر منافع ایالات متحده تاکید می‌کنند در حالی که مسئولیت‌های بین‌المللی خود را نادیده می‌گیرند، کشورهای بیشتری امیدوارند که اتکای خود را به دلار کاهش دهند.»

چن جیوو استاد امور مالی دانشگاه هنگ کنگ می‌گوید رهبران چین می‌دانند که اگر پکن بخواهد تایوان را با سرزمین اصلی متحد کند، ممکن است «اجتناب از درگیری‌های نظامی» دشوار باشد.

یو جی محقق ارشد اندیشکده بریتانیایی چتم هاوس استدلال می‌کند که چین به دلیل ساختار صادرات محورش نمی‌تواند خود را کاملا از جهان جدا کند. در نتیجه، پکن احتمالا بسته به صنعت، رویکردی ترکیبی در پیش خواهد گرفت.

شی، در نامه‌ای به این نشست عنوان کرد که امیدوار است چنین شرکت‌هایی «نقش مهم‌تری در تثبیت زنجیره تامین ایفا کنند» – که این نشان دهنده جاه طلبی اوست که «غول‌های کوچک» به بومی شدن صنعت فناوری چین کمک کنند.

دان وانگ تحلیل‌گر فناوری گاوکال دراگونومیکس مستقر در شانگهای می‌گوید: خودکفایی برای هر کشوری، حتی کشورهایی به بزرگی ایالات متحده یا چین، در مورد تراشه‌ها یک توهم است.

(فشار فناوری: چین قصد دارد به نیمه‌هادی‌ها برسد)

یو می‌گوید: بخش‌هایی که دارای اهمیت استراتژیک و نیازهای روزمره برای مردم هستند، به عنوان مسائل امنیت ملی تلقی می‌شوند، در حالی که بخش‌هایی که به سرمایه و نیروی انسانی خارجی نیاز دارند، باز و مرتبط با جهان باقی خواهند ماند.